mouth ulcers Never ignore: ચેપ, ઓટોઇમ્યુન ડિસઓર્ડર અથવા તો કેન્સર જેવી ગંભીર બીમારીઓનો સંકેત પણ હોઈ શકે
લાઇફસ્ટાઇલ ન્યૂઝ ડેસ્ક, ( mouth ulcers Never ignore) મોંમાં છાલા થવા એ એક સામાન્ય સમસ્યા લાગે છે, પરંતુ જ્યારે આ છાલા વારંવાર થાય છે અથવા લાંબા સમય સુધી રહે છે, ત્યારે તે ચિંતાનું કારણ બની શકે છે. ઘણા લોકો આવા છાલાને હળવાશથી લે છે અને માને છે કે તે થોડા દિવસોમાં જાતે જ ઠીક થઈ જશે.
પરંતુ શું તમે જાણો છો કે આ સતત રહેતા છાલા ક્યારેક ચેપ, ઓટોઇમ્યુન ડિસઓર્ડર અથવા તો કેન્સર જેવી ગંભીર બીમારીઓનો સંકેત પણ હોઈ શકે છે? આ ફીચર લેખમાં આપણે મોંના છાલાના કારણો, લક્ષણો અને તેની સારવાર વિશે વિગતવાર જાણીશું, જેથી તમે સમયસર સાવચેતી રાખી શકો.
મોંમાં છાલા: એક સામાન્ય પરંતુ અવગણાતી સમસ્યા
મોંમાં છાલા થવા એ એક એવી સ્થિતિ છે જેમાં મોંની અંદરની નરમ ત્વચા, જેમ કે જીભ, ગાલની અંદરનો ભાગ, હોઠ કે પેઢાં પર નાના-મોટા ઘા થાય છે. આ છાલા ઘણીવાર લાલ, સફેદ કે પીળા રંગના હોય છે અને તેમાં દુખાવો થાય છે. ખાવું, પીવું કે બોલવું પણ મુશ્કેલ બની જાય છે. સામાન્ય રીતે આવા છાલા એક-બે અઠવાડિયામાં ઠીક થઈ જાય છે, પરંતુ જો તે લાંબા સમય સુધી રહે અથવા વારંવાર થાય, તો તેની પાછળ કોઈ ગંભીર કારણ હોઈ શકે છે.
સંભવિત કારણો: શું છે આની પાછળ?
મોંમાં સતત રહેતા છાલાના અનેક કારણો હોઈ શકે છે. ચાલો તેના પર એક નજર નાખીએ:
-
ચેપ (Infections):
મોંના છાલા ઘણીવાર વાયરલ, બેક્ટેરિયલ કે ફંગલ ચેપનું પરિણામ હોય છે. હર્પીસ સિમ્પ્લેક્સ વાયરસ (HSV-1) એક સામાન્ય કારણ છે, જેનાથી નાના, પ્રવાહીથી ભરેલા છાલા થાય છે. આ ઉપરાંત, ઓરલ થ્રશ જેવી ફંગલ ઇન્ફેક્શન પણ સફેદ રંગના ઘા ઉત્પન્ન કરે છે, જે ખાસ કરીને નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિવાળા લોકોમાં જોવા મળે છે. -
ઓટોઇમ્યુન ડિસઓર્ડર (Autoimmune Disorders):
ઓટોઇમ્યુન રોગોમાં શરીરની રોગપ્રતિકારક શક્તિ ખોટી રીતે પોતાની જ તંદુરસ્ત કોશિકાઓ પર હુમલો કરે છે. આવા રોગોમાં પેમ્ફિગસ વલ્ગેરિસ, લાઇકન પ્લેનસ અને બેહસેટ ડિસીઝ જેવી સ્થિતિઓનો સમાવેશ થાય છે. આ રોગોમાં મોંમાં દુખાવાવાળા છાલા અને ઘા થાય છે, જે સમય સાથે ફેલાઈ શકે છે. ઉદાહરણ તરીકે, પેમ્ફિગસ વલ્ગેરિસમાં છાલા ફાટી જાય છે અને મોટા ઘા બનાવે છે, જે ખૂબ પીડાદાયક હોય છે. -
કેન્સર (Cancer):
જો મોંના છાલા લાંબા સમય સુધી ઠીક ન થાય અથવા તેમનું સ્વરૂપ બદલાતું જણાય, તો તે ઓરલ કેન્સરનો સંકેત હોઈ શકે છે. આવા ઘાઓ ઘણીવાર લાલ કે સફેદ રંગના હોય છે અને જીભ, પેઢાં કે મોંની અંદરની ત્વચા પર જોવા મળે છે. તમાકુનું સેવન, દારૂનું વધુ પડતું સેવન અને HPV વાયરસ આવા કેન્સરનું જોખમ વધારે છે. -
અન્ય કારણો:
વિટામિનની ઉણપ (ખાસ કરીને વિટામિન B12, આયર્ન કે ફોલિક એસિડ), ખોરાકની એલર્જી, તણાવ, હોર્મોનલ ફેરફારો અને દાંતના ઘસારા કે બ્રેસિઝથી થતી ઇજા પણ છાલાનું કારણ બની શકે છે.
લક્ષણો: ક્યારે થવી જોઈએ ચિંતા?
મોંના છાલા સામાન્ય હોય તો પણ કેટલાક લક્ષણો ગંભીર સ્થિતિનો સંકેત આપી શકે છે. નીચેના લક્ષણો પર ધ્યાન આપવું જરૂરી છે:
-
છાલા 10 દિવસથી વધુ સમય સુધી રહે.
-
દુખાવો ખૂબ તીવ્ર હોય અથવા ખાવા-પીવામાં મુશ્કેલી થાય.
-
તાવ, થાક કે શરીરમાં અન્ય ભાગે ઘા જેવા લક્ષણો સાથે હોય.
-
છાલાનું કદ વધતું જાય અથવા તે ફેલાય.
-
સફેદ કે લાલ પેચ જે લાંબા સમય સુધી રહે.
આવા લક્ષણો જણાય તો તાત્કાલિક ડોક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ.
નિદાન: શું કરવું જોઈએ?
મોંના છાલાનું નિદાન કરવા માટે ડોક્ટર સૌપ્રથમ તમારી તબીબી હિસ્ટ્રી અને લક્ષણોની તપાસ કરે છે. જો જરૂરી લાગે તો નીચેના ટેસ્ટ થઈ શકે છે:
-
બાયોપ્સી: છાલાના નાના ભાગને લઈને માઇક્રોસ્કોપ હેઠળ તપાસવામાં આવે છે, જેથી કેન્સર કે ઓટોઇમ્યુન રોગની પુષ્ટિ થઈ શકે.
-
બ્લડ ટેસ્ટ: વિટામિનની ઉણપ, ચેપ કે રોગપ્રતિકારક શક્તિની સમસ્યા શોધવા માટે.
-
સ્વેબ ટેસ્ટ: વાયરલ કે ફંગલ ચેપની તપાસ માટે.
સારવાર: રાહત કેવી રીતે મેળવવી?
મોંના છાલાની સારવાર તેના કારણ પર આધારિત હોય છે. અહીં કેટલાક ઉપાયો છે:
-
ઘરેલું ઉપચાર:
-
મીઠું નાખેલું ગરમ પાણીથી કોગળા કરવાથી બળતરા ઓછી થાય છે.
-
નાળિયેર તેલ કે મધ લગાવવાથી ઘા ઝડપથી રુઝાય છે.
-
તીખા, ખાટા કે ગરમ ખોરાકથી દૂર રહેવું.
-
-
દવાઓ:
-
ચેપ માટે એન્ટીવાયરલ, એન્ટીબાયોટિક કે એન્ટીફંગલ દવાઓ.
-
ઓટોઇમ્યુન રોગ માટે સ્ટીરોઈડ્સ કે ઇમ્યુનોસપ્રેસન્ટ દવાઓ.
-
દુખાવા માટે ટોપિકલ જેલ જેમ કે લિડોકેઈન.
-
-
ડોક્ટરની સલાહ:
જો છાલા કેન્સરના સંકેત હોય તો બાયોપ્સી પછી સર્જરી, રેડિયેશન કે કીમોથેરાપીની જરૂર પડી શકે છે.
બચાવ: સ્વસ્થ મોં માટે શું કરવું?
-
સંતુલિત આહાર લો, જેમાં વિટામિન અને મિનરલ્સનો સમાવેશ હોય.
-
દાંત અને મોંની સ્વચ્છતા જાળવો, નિયમિત બ્રશિંગ અને ફ્લોસિંગ કરો.
-
તણાવ ઓછો કરવા યોગ કે મેડિટેશનનો સહારો લો.
-
તમાકુ અને દારૂનું સેવન ટાળો.
સમયસર પગલાં લેવાની જરૂર
મોંમાં સતત રહેતા છાલા એક સામાન્ય સમસ્યા લાગે છે, પરંતુ તેને અવગણવાથી મુશ્કેલી વધી શકે છે. જો તમને લાગે કે છાલા ઠીક નથી થતા અથવા તેમાં કોઈ અસામાન્ય ફેરફાર જણાય, તો ડોક્ટરની સલાહ લેવામાં મોડું ન કરો. સમયસર નિદાન અને સારવારથી નાની સમસ્યા મોટી બીમારી બનતા અટકાવી શકાય છે. તમારું સ્વાસ્થ્ય તમારા હાથમાં છે, તો ચેતીને રહો અને સ્વસ્થ જીવન જીવો!
નોંધ: આ લેખમાં આપેલી માહિતી સામાન્ય જ્ઞાન માટે છે. કોઈપણ સારવાર શરૂ કરતા પહેલા ડોક્ટરની સલાહ જરૂરી છે.