બેંગલુરુ, કર્ણાટકના ઉત્તર કન્નડ જિલ્લામાં એક દુ:ખદ સત્ય સામે આવ્યું છે, જ્યાં એન્ડોસલ્ફાન નામના ઝેરી રસાયણની અસર 40 વર્ષ બાદ પણ ચાલુ છે. આ જિલ્લાના ગામડાઓમાં આજે પણ બાળકો શારીરિક અને માનસિક અપંગતા સાથે જન્મી રહ્યા છે.
જેનું મુખ્ય કારણ 1980 અને 1990ના દાયકામાં કાસરગોડ પ્રદેશમાં એન્ડોસલ્ફાનનો ઉપયોગ માનવામાં આવે છે. આ રસાયણનો ઉપયોગ કૃષિ માટે કરવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ તેની ભયાનક અસર આજે પણ પર્યાવરણ અને માનવ જીવન પર જોવા મળી રહી છે.
એન્ડોસલ્ફાનનો ઇતિહાસ
એન્ડોસલ્ફાન એક ઝેરી જંતુનાશક છે, જેનો ઉપયોગ 1980ના દાયકામાં કર્ણાટક અને કેરળના કાસરગોડ વિસ્તારમાં કાજુના બગીચાઓમાં જંતુઓને નિયંત્રિત કરવા માટે કરવામાં આવતો હતો. આ રસાયણને હેલિકોપ્ટર દ્વારા છાંટવામાં આવતું હતું, જેના કારણે તે હવા, પાણી અને જમીનમાં ફેલાઈ ગયું.
2000ના દાયકાની શરૂઆતમાં આ વિસ્તારોમાં અસામાન્ય રીતે બાળકોમાં જન્મજાત અપંગતા અને બીમારીઓના કેસ સામે આવ્યા, જેના પછી આ રસાયણ પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો. પરંતુ તેની અસર આજે પણ ઓછી થઈ નથી.
ઉત્તર કન્નડના ગામડાઓ જેમ કે શિરસી, સિદ્દાપુર અને યેલ્લાપુરમાં આજે પણ એન્ડોસલ્ફાનની અસર જોવા મળે છે. આ વિસ્તારોમાં બાળકો દિવ્યાંગતા, માનસિક અસંતુલન, દ્રષ્ટિ અને શ્રવણની સમસ્યાઓ સાથે જન્મે છે. આ ઉપરાંત, ઘણા લોકોને કેન્સર, ત્વચાના રોગો અને ન્યૂરોલોજિકલ સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે.
40 વર્ષ બાદ પણ અસર યથાવત
એન્ડોસલ્ફાનની ખાસિયત એ છે કે તે પર્યાવરણમાં લાંબા સમય સુધી રહે છે અને ખાદ્ય શૃંખલામાં પ્રવેશી જાય છે. તે જમીન, પાણી અને છોડમાં સંગ્રહાય છે, જેના કારણે તેની અસર પેઢીઓ સુધી ચાલે છે. ઉત્તર કન્નડમાં હજારો પરિવારો આજે પણ આ રસાયણના દૂષણનો ભોગ બની રહ્યા છે.
એક અહેવાલ મુજબ, આ વિસ્તારમાં 1970થી 2000 સુધીમાં લગભગ 9,000 લોકો આનાથી પ્રભાવિત થયા હતા, અને આજે પણ નવા કેસ સામે આવી રહ્યા છે.
આ વિસ્તારના ગામલોકોનું કહેવું છે કે તેમના બાળકોમાં જન્મજાત ખામીઓનું પ્રમાણ અસામાન્ય રીતે વધારે છે. ઘણા બાળકો ચાલી શકતા નથી, બોલી શકતા નથી અથવા સામાન્ય જીવન જીવવામાં અસમર્થ છે. આ પરિવારો માટે આ એક ભાવનાત્મક અને આર્થિક બોજ બની ગયું છે.
સરકારી પગલાં અને વિવાદ
એન્ડોસલ્ફાનની અસરને ધ્યાનમાં રાખીને કેરળ અને કર્ણાટક સરકારે 2000ના દાયકામાં તેના પ્રતિબંધની માંગ કરી હતી, અને 2011માં ભારતમાં તેના ઉપયોગ પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો. પીડિતોને વળતર આપવા માટે સરકારે યોજનાઓ પણ જાહેર કરી, પરંતુ ગામલોકોનું કહેવું છે કે આ રાહત પૂરતી નથી.
ઉત્તર કન્નડમાં પીડિત પરિવારોને આર્થિક મદદ અને આરોગ્ય સુવિધાઓની ખૂબ જરૂરિયાત છે, પરંતુ સરકારી સહાય મર્યાદિત અને ધીમી ગતિએ પહોંચી રહી છે.
આ ઉપરાંત, એન્ડોસલ્ફાનના ઉત્પાદકો અને સરકાર વચ્ચે વળતરને લઈને કાનૂની લડાઈ પણ ચાલી રહી છે. પીડિતોનું માનવું છે કે જવાબદાર કંપનીઓએ તેમને ન્યાય આપવો જોઈએ, પરંતુ આ મામલો હજુ અદાલતોમાં અટવાયેલો છે.
પર્યાવરણ અને આરોગ્ય પર લાંબાગાળાની અસર
નિષ્ણાતોના મતે, એન્ડોસલ્ફાન એક એવું રસાયણ છે જે જનીનોમાં ફેરફાર કરી શકે છે, જેના કારણે તેની અસર પેઢીઓ સુધી ચાલે છે. આ રસાયણ પાણીના સ્ત્રોતોમાં ભળી ગયું છે, જેના કારણે માત્ર મનુષ્યો જ નહીં, પરંતુ પશુઓ અને પક્ષીઓ પણ પ્રભાવિત થયા છે. ઉત્તર કન્નડમાં પર્યાવરણનું સંતુલન ખોરવાયું છે, જેના પરિણામે અહીંની જૈવવિવિધતા પણ જોખમમાં છે.
આરોગ્ય નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે આ વિસ્તારમાં બાળકોમાં જન્મજાત ખામીઓ ઘટાડવા માટે લાંબાગાળાની યોજના જરૂરી છે. સ્વચ્છ પાણીની સુવિધા, આરોગ્ય તપાસ અને જાગૃતિ અભિયાન ચલાવવું જરૂરી છે.
સમાજનો પડકાર
એન્ડોસલ્ફાનથી પ્રભાવિત પરિવારો માટે આ માત્ર આરોગ્યની સમસ્યા નથી, પરંતુ સામાજિક અને આર્થિક સંકટ પણ છે. ઘણા પરિવારો ગરીબીમાં જીવે છે અને તેમના દિવ્યાંગ બાળકોની સંભાળ માટે પૂરતાં સંસાધનો નથી. સ્થાનિક સમુદાય આ મુદ્દે સરકાર પાસેથી ન્યાયની આશા રાખે છે, પરંતુ ધીમી પ્રગતિને કારણે નિરાશા વધી રહી છે.
ઉત્તર કન્નડમાં એન્ડોસલ્ફાનની 40 વર્ષ જૂની ભૂલ આજે પણ હજારો જીવનને પ્રભાવિત કરી રહી છે. આ ઘટના એક ચેતવણી છે કે રસાયણોનો ઉપયોગ કરતા પહેલાં તેની લાંબાગાળાની અસરો પર વિચારવું જરૂરી છે. સરકાર, સમાજ અને પર્યાવરણવિદો મળીને આ સમસ્યાને ઉકેલવા માટે પગલાં લે તો જ પીડિતોને ન્યાય મળી શકે અને ભવિષ્યની પેઢીઓને આવા સંકટથી બચાવી શકાય.