US sanctions Indian companies: ઈરાનના તેલ ઉદ્યોગ સાથેના સંબંધોને લીધે લેવાયો નિર્ણય
વોશિંગ્ટન,US sanctions Indian companiesઅમેરિકાએ ઈરાનના તેલ અને પેટ્રોકેમિકલ ઉદ્યોગ સાથે સંકળાયેલી ચાર ભારતીય કંપનીઓ સહિત 16થી વધુ કંપનીઓ અને આઠ જહાજો પર નવા પ્રતિબંધો લાદ્યા છે. આ પગલું ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પના નેતૃત્વ હેઠળની અમેરિકી સરકારની “મહત્તમ દબાણ” નીતિનો ભાગ છે, જેનો ઉદ્દેશ ઈરાનના તેલ નિકાસને શૂન્ય સુધી ઘટાડવાનો છે.
આ નિર્ણયથી ભારતના ઊર્જા વેપાર પર પણ અસર પડી શકે છે. અમેરિકી ખજાના વિભાગે આ કંપનીઓ પર ઈરાની તેલના વેચાણ અને પરિવહનમાં મદદ કરવાનો આરોપ લગાવ્યો છે. ચાલો, આ મામલાની વિગતો જાણીએ.
પ્રતિબંધોની જાહેરાત અને કારણ
અમેરિકી ખજાના વિભાગના ઓફિસ ઓફ ફોરેન એસેટ્સ કંટ્રોલ (OFAC) અને રાજ્ય વિભાગે સોમવારે, 24 ફેબ્રુઆરીના રોજ આ પ્રતિબંધોની જાહેરાત કરી. આ ક્રમમાં ભારતની ચાર કંપનીઓ – ફ્લક્સ મેરીટાઇમ (નવી મુંબઈ), ઓસ્ટેનશિપ મેનેજમેન્ટ પ્રાઈવેટ લિમિટેડ (નોઈડા), બીએસએમ મેરીન (ગુરુગ્રામ), અને કોસ્મોસ લાઈન્સ (તંજાવુર) – પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો છે. અમેરિકાનું કહેવું છે કે આ કંપનીઓ ઈરાનના તેલના વેચાણ અને પરિવહનમાં સામેલ છે, જેનાથી ઈરાન પોતાની “અસ્થિરતા ફેલાવતી પ્રવૃત્તિઓ”ને ભંડોળ પૂરું પાડે છે.
અમેરિકી ખજાના સચિવ સ્કોટ બેસેન્ટે જણાવ્યું, “ઈરાન પોતાના તેલના વેચાણ માટે જહાજો, શિપર્સ અને બ્રોકર્સના એક ગુપ્ત નેટવર્ક પર આધાર રાખે છે, જેના દ્વારા તે પોતાની હાનિકારક પ્રવૃત્તિઓને ટેકો આપે છે. અમે આ નેટવર્કને નિશાન બનાવી રહ્યા છીએ.” આ પ્રતિબંધો ઈરાનના તેલ નિકાસને રોકવા અને તેના નાણાકીય સ્ત્રોતોને કાપવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે લેવામાં આવ્યા છે.
ચાર ભારતીય કંપનીઓ પર આરોપ
અમેરિકાના આરોપ મુજબ, આ ચાર ભારતીય કંપનીઓ ઈરાની તેલના પરિવહન અને વેચાણમાં સીધી રીતે સામેલ હતી. ફ્લક્સ મેરીટાઇમ એલએલપીએ એક જહાજના ટેકનિકલ મેનેજર તરીકે કામ કર્યું, જેણે ઈરાની ક્રૂડ ઓઈલના હજારો બેરલનું શિપ-ટુ-શિપ ટ્રાન્સફર કર્યું હતું.
ઓસ્ટેનશિપ મેનેજમેન્ટ અને બીએસએમ મેરીન પર પણ જહાજોના વ્યવસ્થાપન અને ઈરાની તેલના પરિવહનમાં ભૂમિકા ભજવવાનો આરોપ છે. કોસ્મોસ લાઈન્સ પર ઈરાની પેટ્રોલિયમ પ્રોડક્ટ્સના પરિવહનમાં સામેલ હોવાનું કહેવાયું છે. આ કંપનીઓના જહાજો દ્વારા લાખો બેરલ તેલનું પરિવહન કરવામાં આવ્યું હોવાનું અમેરિકાનું માનવું છે.
ઈરાનનું ‘શેડો ફ્લીટ’ અને ગેરકાયદે વેપાર
અમેરિકાના જણાવ્યા અનુસાર, ઈરાન પોતાના તેલના નિકાસ માટે ‘શેડો ફ્લીટ’ નામના જહાજોના નેટવર્કનો ઉપયોગ કરે છે. આ જહાજો દરિયામાં શિપ-ટુ-શિપ ટ્રાન્સફર દ્વારા તેલનું સ્થાનાંતરણ કરે છે અને તેની ઓળખ છુપાવીને એશિયાના ખરીદદારોને વેચે છે.
આ રીતે ઈરાન પશ્ચિમી પ્રતિબંધોને ભંગ કરીને પોતાની આવક જાળવી રાખે છે. 2023માં ઈરાને આવા વેપાર દ્વારા 53 અબજ ડોલરની કમાણી કરી હતી, જેનો ઉપયોગ તેના લશ્કરી કાર્યક્રમો અને પ્રોક્સી જૂથોને ટેકો આપવા માટે થયો હોવાનું અમેરિકાનું કહેવું છે.
ટ્રમ્પની નીતિ અને બીજા દેશો પર પ્રતિબંધ
આ પ્રતિબંધો ટ્રમ્પના 4 ફેબ્રુઆરીના રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા આદેશનો ભાગ છે, જેમાં ઈરાનના તેલ નિકાસને શૂન્ય કરવાનો નિર્દેશ આપવામાં આવ્યો હતો. ભારત ઉપરાંત ચીન, હોંગકોંગ, અને સંયુક્ત આરબ અમીરાત (UAE)ની કંપનીઓ પર પણ પ્રતિબંધ લાદવામાં આવ્યા છે.
કુલ 30થી વધુ વ્યક્તિઓ, કંપનીઓ અને જહાજો આ ક્રમમાં નિશાન બન્યા છે. અમેરિકાએ ચેતવણી આપી છે કે ઈરાની તેલના વેપારમાં સામેલ કોઈપણ વ્યક્તિ કે સંસ્થા પ્રતિબંધોનું જોખમ ઉઠાવે છે.
ટ્રમ્પના નિર્ણયની ભારત પર અસર
ભારત, જે વિશ્વનું ત્રીજું સૌથી મોટું તેલ આયાતકાર છે, માટે આ પ્રતિબંધો ચિંતાનો વિષય બની શકે છે. ભારતે પહેલાં ઈરાન પાસેથી મોટા પ્રમાણમાં તેલની આયાત કરી હતી, પરંતુ 2019માં અમેરિકી પ્રતિબંધો બાદ તેમાં ઘટાડો થયો હતો. આ નવા પ્રતિબંધો ભારતના ઊર્જા વેપાર અને ઈરાન સાથેના આર્થિક સંબંધોને જટિલ બનાવી શકે છે.
ભારત સામાન્ય રીતે સંયુક્ત રાષ્ટ્રના પ્રતિબંધોને અનુસરે છે, પરંતુ અમેરિકાના એકતરફી પ્રતિબંધોને લીધે તેના બેંકો અને કંપનીઓને યુએસ નાણાકીય વ્યવસ્થામાં જોખમોનો સામનો કરવો પડી શકે છે.
ભારત જેવા દેશો માટે પડકારો
અમેરિકાના આ પગલાથી ઈરાનના તેલ નિકાસ પર દબાણ વધશે, પરંતુ તેની સાથે ભારત જેવા દેશો માટે પણ પડકારો ઊભા થશે. આ ચાર ભારતીય કંપનીઓ પર લાદવામાં આવેલા પ્રતિબંધો એક તરફ ઈરાન સાથેના વેપારની જટિલતાઓ દર્શાવે છે, તો બીજી તરફ અમેરિકાની સખત નીતિને પણ રેખાંકિત કરે છે.