આજે 7મી ઓક્ટોબર એટલે વિશ્વ કપાસ દિવસ. આજના દિવસની વિશ્વભરમાં કપાસ દિવસ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે. ભારત દેશ કપાસના ઉત્પાદનમાં વિશ્વમાં પ્રથમ ક્રમે છે. વિશ્વના ઉત્પાદનનો 25 ટકા હિસ્સો ભારત ધરાવે છે. ગુજરાતની વાત કરવામાં આવે તો ગુજરાત રાજ્યના કુલ ખેતી વાવેતર વિસ્તાર પૈકી 22 ટકા વિસ્તરમાં કપાસનું વાવેતર કરવામાં આવે છે. ગુજરાતમાં કપાસનું વાવેતર વિસ્તાર હવે 26.83 લાખ હેક્ટર સુધી પહોંચી ગયું છે. આના પરિણામે પ્રતિ હેક્ટર 589 કિગ્રા ઉત્પાદકતા દર સાથે 92 લાખ ગાંસડી કપાસનું ઉત્પાદન થયું છે. કપાસના ઉત્પાદનમાં ગુજરાત દેશમાં બીજા ક્રમે છે.
ગુજરાતની અર્થવ્યવસ્થામાં કપાસ મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે. રાજ્યની રચના થઈ ત્યારથી, કપાસની ઉત્પાદકતામાં હેક્ટર દીઠ 459 કિગ્રાનો વધારો થયો છે, જે આ પાકનું મહત્વ દર્શાવે છે. સ્થાનિક સંશોધકો દ્વારા વિકસિત ગુજરાત કપાસ ધ હાઈબ્રિડ ‘હાઈબ્રિડ-4’ ની -4 જાતોએ સમગ્ર દેશમાં સંકર કપાસના યુગની શરૂઆત કરી અને ભારતના એકંદર કપાસના ઉત્પાદનમાં વધારો કર્યો.”
કપાસનું વૈશ્વિક મહત્વ સ્પષ્ટ છે. દર વર્ષે 7 ઓક્ટોબરને વિશ્વ કપાસ દિવસ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે. કપાસ, જેને ‘વ્હાઈટ ગોલ્ડ’ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે લાંબા સમયથી ગુજરાતની ખેતીનો અભિન્ન ભાગ છે. ગુજરાત દાયકાઓથી કપાસની ખેતી અને નવીનતામાં મોખરે છે.1960માં ગુજરાતની સ્થાપના થઈ ત્યારે કપાસની ઉત્પાદકતા માત્ર 139 કિલો પ્રતિ હેક્ટર હતી. આજે આ વધીને પ્રતિ હેક્ટર લગભગ 600 કિલો થઈ ગયું છે.
મંત્રી પટેલે ભારતમાં કપાસના ઉત્પાદનનો ઈતિહાસ સમજાવતા જણાવ્યું હતું કે, આઝાદી બાદ ભારતે કાચા કપાસની અછતનો સામનો કરવો પડ્યો હતો, જેના કારણે દેશે ઉંચી કિંમતે કપાસની આયાત કરવી પડી હતી. 1971માં આ પરિસ્થિતિ નાટકીય રીતે બદલાઈ ગઈ, જ્યારે સુરતની એક સંશોધન પેઢીએ કપાસની હાઈબ્રિડ-4 જાત વિકસાવી, જેણે સમગ્ર ભારતમાં કપાસના ઉત્પાદનનો નવો યુગ શરૂ કર્યો. પરિણામે, ભારતે તેની સ્થાનિક કપાસની માંગ પૂરી કરી અને નિકાસકાર બન્યો. 2021 માં, ભારતે રેકોર્ડબ્રેક $10.78 બિલિયનના કપાસની નિકાસ કરી હતી.
તે જ સમયે, 2001-02 અને 2023-24 વચ્ચે, કપાસના વાવેતર હેઠળનો વિસ્તાર 17.40 લાખ હેક્ટરથી વધીને 26.83 લાખ હેક્ટર થયો છે. આ જ સમયગાળા દરમિયાન કપાસનું ઉત્પાદન 17 લાખ ગાંસડીથી વધીને 92.47 લાખ ગાંસડી અને ઉત્પાદકતા 165 કિલોગ્રામ પ્રતિ હેક્ટરથી વધીને 589 કિલોગ્રામ પ્રતિ હેક્ટર થઈ છે.
વર્ષ 2021-22માં, ગુજરાત 22.45 લાખ હેક્ટરમાં વાવેતર સાથે દેશમાં બીજા ક્રમે રહ્યું હતું, જ્યાં પ્રતિ હેક્ટર 559 કિગ્રાના ઉત્પાદકતા દર સાથે 73.88 લાખ ગાંસડી કપાસનું ઉત્પાદન થયું હતું. મંત્રી પટેલે વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો હતો કે તેમના સતત પ્રયાસો અને રાજ્ય સમર્થિત પહેલથી ગુજરાત ટૂંક સમયમાં ભારતમાં કપાસ ઉત્પાદનનું હબ બનશે, જે દેશના કુલ ઉત્પાદનમાં નોંધપાત્ર યોગદાન આપશે.
મંત્રીએ એ વાત પર પણ ભાર મૂક્યો હતો કે ગુજરાત બીટી કપાસ સહિત નવી હાઇબ્રિડ કપાસની જાતો વિકસાવવા અને મંજૂર કરવામાં અગ્રેસર છે. 2012 માં, ગુજરાત ભારત સરકાર દ્વારા માન્યતા પ્રાપ્ત બે બીટી હાઇબ્રિડ કપાસની જાતો ધરાવતું પ્રથમ રાજ્ય હતું. 2015 સુધીમાં, વધુ બે બીટી કપાસની જાતો ખેડૂતોને ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવી, જેનાથી રાજ્યમાં કપાસના વાવેતરમાં વધારો થયો. વૈશ્વિક વસ્તી વૃદ્ધિ સાથે, કુદરતી રેસા, કાપડ, ખાદ્ય તેલ અને કપાસના બીજની માંગ 2030 સુધીમાં 1.5 ગણી અને 2040 સુધીમાં બમણી થવાની ધારણા છે.